گفتگو پیرامون جنگ روسیه-اوکراین و نقش آن بر امنیت غذایی از دیدگاه حقوق بین الملل با جناب آقای دکتر سعید محمودی
آقای دکتر محمودی استاد حقوق از استکهلم به پرسش های ما پیرامون جنگ روسیه-اوکراین و رخدادهای در پیوند با امنیت غذایی پاسخ فرمودند.
آقای دکتر محمودی با سلام و سپاس از وقتی که در اختیار ما گذاشتید.
به نظر من استفاده از عملیات ویژه کاری نادرست و ناشیانه بوده است . برای اینکه هیچ جایی برای بحث حقوقی و‌حتی سفسطه برای قانونی جلوه دادن عملی که بدون هیچ تردید غیر قانون و نامشروع است ، باقی نمی گذارد .
این اصطلاح کاملا من دراوردی است و لااقل از لحاظ حقوقی بی پایه است . تا جایی که من اطلاع دارم روسیه هیچگاه ادعای عملیات پیش دستانه یا پیشگیرانه نکرده است . بنابراین ما نمی توانی از جانب روسیه این وضع را مطرح و‌راجع به مناسب یا نامناسب بودن آن دراین مورد خاص بحث کنیم . ولی به فرض این موضوع هم از جانب روسیه مطرح می شد ، استحکام چنین استدلالی بسیار مورد تردید است . نه دولت اوکراین و نه ناتو به عنوان یک پیمان بین المللی هیچگاه عهدی دال بر حمله احتمالی به روسیه نکرده اند . البته هیچ تردیدی نیست که ناتو به سرکردگی امریکا شدیدا دنبال این موضوع بوده است و هست که تمام کشورهای اطراف روسیه را عضو سازمان کند و به این ترتیب از نظر سیاسی روسیه را در محاصره محض قرار دهند . ولی این امر لزوما به معنی حمله نظامی به خاک روسیه نمی تواند و نمی باید تلقی گردد . از دیدگاهی زمانی که روسیه تصمیم گرفت ، قسمتی از خاک اوکراین را اشغال کند لااقل باید سعی می کرد از استدلال های معمولی درون چهارچوب حقوق بین الملل -مثل حفاظت از جان اتباع خود و یا روس تبارهای مورد اذیت و ازار در اوکراین -که قبلا بارها از سوی امریکا و فرانسه و پاره ای از کشورهای دیکر استفاده شده ، استفاده می کرد . گرچه این استدلال ها تقریبا همیشه از سوی حقوقدانان رد شده اند و یا با تردید جدی مواجه بوده اند ، ولی به هر حال کشور خاطی حداقل سعی کرده توجیهی حقوقی برای کارش پیدا کند . عملیات ویژه نه توجیه سیاسی و نه توجیه حقوقی دارد
عملیات نظامی روسیه در اوکراین علیه اهداف غیر نظامی زمانی جنایت جنگی است که به طور مشخص با تعاریف جاری در حقوق عرفی مربوط به درگیری های مسلحانه و البته کنوانسیون های ژنو و پروتکل های مربوط به آن هم خوانی داشته باشد . بنابراین حمله به مدارس، بیمارستان ها و مناطق مسکونی مردم عادی طبعا جنایت جنگی است . حمله به کشتزارها و منابع تولید غذا ، سد ابی و کارخانه تولید انرژی ممکن است جنایت جنگی باشد و باید شرایط ناظر بر هر حمله را در نظر گرفت . اگر از این اهداف واقعا در برای منظور نظامی استفاده شود ( آن طور که اسراییل در توجیه حملاتش علیه فسطینیان ادعا می کند ) حملات روسیه توجیه نظامی پیدا می کند . در غیر این صورت وبه خصوص اگر اگر این حملات موجب صدمات جدی به افراد .غیر نظامی باشد ، هیچ نوع توجیهی ندارد و می تواند جنایت جنگی محسوب شود
3-پرسش سوم من از جناب استاد درمورد بستن راه کشتی های صادرات مواد غذایی است. آیا بستن راه صادرات مواد غذایی کاری غیرقانونی در حقوق بین الملل نیست؟ این مین های دریایی و حمله احتمالی به کشتی ها اگر رخ دهد را نمی توان مورد پیگرد قرار داد؟
بستن بنادر اوکراین جلوگیری از صادرات اوکراین باید جزیی از روش های مجاز در درگیری مسلحانه دانست و به نظر من غیر قانونی نیست .
ولی چون من خودم را متخصص حقوق جنگ (حقوق بین الملل بشردوستانه ) نمی دانم شاید جواب دقیق را یکی از متخصصان این رشته بتواند بداند.
در مورد این سوال هم جواب مثل جرایم به سوال سوم است . قطعا نتیجه کار روسیه ایجاد مشکل در در تامین مواد غذایی برای پاره ای از مناطق دنیا می کند ولی محاصره دریایی عملی قانونی در حقوق جنگ است و دو‌کشوری که درگیر مخاصمه مسلحانه هستند مجاز به استفاده از این روش هستند .
بدون تردید چنین مجرمین را می توان از دادگاه های کیفری داخلی مجازات کرد . در مورد دیوان کیفری بین المللی حدس من این است اگر صدمه زدن به منابع داخلی ایجاد قعطی و نهایتا نابودی غیر نظامیان بشود ، چنین کاری باید هم در چهارچوب جنایت جنگی و هم به عنوان جنایت علیه بشریت – به شرط تمام شرایط مربوط با این جنایت یعنی جنایت گسترده ، منظم ، ناشی از سیاست عامدانه دولت مبنی بر کشتار و از میان بردن مردم عادی برآورده شود – قابل پیگیری کیفری باشد. لازم به تذکر است گرچه دیوان کیفری بین المللی ممکن است صلاحیت رسیدگی به این جرایم داشته باشد ، ولی با توجیه عملکرد دادگاه در دهه گذشته ، بسیار بعید است مرتکبین چنین جرایمی نهایتا در آن دادگاه محاکمه نشوند . در جنگ اوکراین تعداد افراد مسیول که مرتکب جرایم بزرگ جنگی شده اند زیاد است و در بهترین وجه می توانیم امیدوار باشیم که دیوان به جرم تعداد معدودی از آنها ممکن است رسیدگی کند .
